Ulica Strzelecka nale�y do najwa�niejszych ulic starej cz�ci Nowej Pragi. Cho� ta dzielnica powsta�a w latach 60. XIX wieku to jednak Strzelecka jest starsza od swych nowopraskich ulic-s�siadek, jak ul. �rodkowa czy ul. Stalowa. Mo�emy j� odnale�� ju� w opisie Pragi z 1792 roku. Wtedy to mianem "Strzelecka" okre�lano, w przybli�eniu, dzisiejszy odcinek ul. Ratuszowej pomi�dzy Jagiello�sk�, a Konopack�, kt�ra to w�wczas wyznacza�a granic� miasta. Dalej na wsch�d rozci�ga�y si� puste, piaszczyste pola, na kt�rych w 1861 r. Ksawery Konopacki za�o�y� osad� Nowa Praga.

Od tej chwili jakby zanika "stara" Strzelecka, a rozwija si� jej nowopraskie przed�u�enie o tej samej nazwie, ktore stanowi dzisiejsz� ul. Strzeleck�. Co spowodowa�o ten stan ? Ot� pierwotny, pocz�tkowy odcinek osiemnastowiecznej ulicy wszed� w sk�ad teren�w przej�tych przez rosyjskie w�adze wojskowe. Zastopowa�o to jego rozw�j. Granic� wojskowego terenu wyznacza�a linia dzisiejszej ul.11 Listopada. Za t� lini� Strzelecka rozpocz�a swoje drugie �ycie.

Najstarszy widok ul. Strzeleckiej pochodzi z okresu 1866/67. Jest to prezentowana obok rycina ukazuj�ca biegn�c� w g��b dzielnicy ulic� (widok od obecnej ul.11 Listopada) oraz jej skrzy�owanie z poprzecznie biegn�c� ul. �rodkow�. By�o to w�wczas najwa�niejsze miejsce osady, jakby centrum Nowej Pragi. Tu stan�� elegancki dom za�o�yciela dzielnicy, pana Konopackiego. Ten stylowy budynek, zachowany do dnia dzisiejszego, widoczny jest w centralnej cz�ci ryciny jako najokazalszy ze wszystkich.

Odcinek Strzeleckiej od Konopackiej do �rodkowej uleg� ca�kowitej przemianie po 1892 roku. Wtenczas Nowa Praga by�a ju� cz�ci� Warszawy. Do zmiany wygl�du pocz�tkowego odcinka ulicy przyczyni� si� wielki po�ar, jaki spustoszy� ten kwarta� ulic noc� z 31 VIII na 1 IX 1892 roku. Wybuch� on na posesji nr 1, a jego rozprzestrzenianiu sprzyja�a drewniana zabudowa i suche lato. Jak donosi�y gazety, ogie� zapr�szyli wieczorem ch�opcy pal�cy po kryjomu papierosy w jednej z kom�rek. C�, przygoda z nikotyn� sko�czy�a si� puszczeniem z dymem niema�ej cz�ci dzielnicy � ��cznie ucierpia�o kilkana�cie posesji.

Ogie� utorowa� wszelako miejsce murowanym kamienicom, kt�re z wolna zacz�y wype�nia� Strzeleck�. Wkr�tce po po�arze zosta�a zbudowana 2-pi�trowa kamienica przy Strzeleckiej 3. Jest to dawny dom robotniczy, w kt�rym znajdowa� si� pierwotnie ca�y szereg ma�ych mieszka�. Na pocz�tku lat 90. XX w. firma "Holding - Wars" przeprowadzi�a gruntowny remont i przebudow� domu na sw� siedzib�. Nale�y si� cieszy�, �e ten stary nowopraski obiekt doczeka� si� odnowy, jednak dekoracjom okien fasady nadano zbyt "mi�siste" kszta�ty, przez co kamienica upodobni�a si� do wielkomiejskiej czynsz�wki, a nie robotniczego domu.

Varsavianista Jerzy Kasprzycki wspomina� w jednym ze swych felieton�w kamienic� przy Strzeleckiej 3. "Zna�em w dzieci�stwie dom nr 3 [...]. Przyje�d�a�em tu z kolegami po "obrazki", jak nazywali�my kolorowe kalkomanie-odbijanki, u�ywane w ch�opackim handlu wymiennym na znaczki pocztowe, widok�wki, monety, guziki mundurowe i inne dobra kolekcjonerskie. Nie wiem, czy przy Strzeleckiej 3 mie�ci�a si� jaka� wytw�rnia (hurtownia?), ale cenne dla nas odbijanki kupowali�my tu w du�ych ilo�ciach i bardzo tanio. Obok w domu nr 1 zdobywali�my do budowy modeli lotniczych klocki, listwy, patyki z zak�adu stolarskiego s�awnego na Nowej Pradze mistrza Zatrybowskiego." (cykl"Warszawskie po�egnania" nr 1051). W kamienicy nr 3 znajdowa� si� przed ostatni� wojn� zak�ad litograficzny "Zrzeszenie Litograf�w" Sp. z o.o. i st�d w�a�nie pochodzi�y kalkomanie.

�ycie handlowe, nie tak bogate jak na Stalowej, koncentrowa�o si� w pobli�u bazaru Pachulskiego i Doma�skiego. W pami�ci mieszka�c�w utrwali�a si� mydlarnia Wawrzy�czaka (nr 33), gdy� dysponowa�a ona pierwszym w tych stronach telefonem, dost�pnym dla szerszej publiczno�ci.

Z dom�w, jakie powsta�y przed I wojn� �wiatow� nale�y wymieni� 4-pi�trow� kamienic� Jana Nazimka na Strzeleckiej 4, zbudowan� w latach 1913-14. W 1911 uko�czono, zachowan� do dzi� (ale z fasad� pozbawion� dekoracji), 4-pi�trow� kamienic� pod nr 38. Data ta jest umieszczona na bocznej �cianie. W okresie tym powsta�a te� kamienica nr 44. W latach 1936-37 wzniesiono 3-pi�trowe kamienice przy Strzeleckiej 12 (projekt in�. arch. A. Paprockiego) oraz Strzeleckiej 42 (proj. in�. W.Ballogh). Pierwszy dom dla J. Michalaka. Wed�ug Jerzego Kasprzyckiego, Michalakowie mieli pobudowa� si� za pieni�dze jednego z cz�onk�w rodziny, kt�ry wyemigrowa� do Stan�w Zjednoczonych i stamt�d nadsy�a� fundusze. Kamienica Michalaka sk�ada si� z dw�ch bli�niaczych cz�ci, oznaczonych dzi� numerami 10a i 12. Tak�e naro�na za �rodkow� kamienica nr 10 by�a wtedy w�asno�ci� Michalak�w. Przez d�ugi czas utrzymywa�a si� te� zabudowa drewniana, np. na posesjach nr 9, 14, 16, 18, 23, 25, kt�ra w wi�kszo�ci zosta�a zlikwidowana po ostatniej wojnie. Dzi� w tych miejscach s� puste place lub zosta�y one wype�nione przez dopiero co uko�czone domy na odcinku pomi�dzy ulicami Kowelsk� i Szwedzk�.

Do chwili obecnej przetrwa�y przy Strzeleckiej zabudowania dw�ch, mocno osadzonych w dziejach Nowej Pragi fabryk. Na rogu z ulic� Szwedzk� stoj� dawne hale Towarzystwa Akcyjnego Fabryki Lamp "Bracia Br�nner, Hugo Schneider i R. Ditmar". Fabryka powsta�a w 1899 roku. Zak�ad produkowa� lampy naftowe, gazowe i elektryczne, palniki wszelkich rodzaj�w, kuchenki i piecyki naftowe. Zatrudnia� wtedy 500-600 robotnik�w. W lewobrze�nej Warszawie firma posiada�a swe sklepy przy Nowo-Jasnej 6 oraz Tr�backiej 15. Do fabryki nale�a�a te� kamienica przeznaczona na mieszkania dla pracownik�w, usytuowana na przeciwleg�ym rogu obu ulic. Przetrwa�a ona do dzi�, odznacza si� r�wnie ciekawymi jak fabryka ceglanymi elewacjami. Dobre czasy fabryki sko�czy�y si� z okresem I wojny �wiatowej. Urz�dzenia fabryczne zosta�y w 1914 roku wywiezione do Rosji. Pozosta�a tylko nieruchomo�� w Warszawie. Ostatecznie zak�ad nie utrzyma� si� i jeszcze w 1929 zabudowania przej�� koncern mydlarsko-t�uszczowy "Schicht".

Zak�ad Wyrob�w Mechanicznych Gustawa Pulsta, p�niejsza Fabryka Kas Pancernych Stalobetonowych "Stanis�aw Zwierzchowski i Synowie". Fabryczka ta dzia�a do dzi� przy ulicy Strzeleckiej 30/32. Wed�ug "Ksi�gi adresowej przemys�u fabrycznego w Kr�lestwie Polskim" z 1905 r., zak�ad powsta� w 1887 roku. Jednak nie wydaje si�, aby od samego pocz�tku dzia�a� przy Strzeleckiej. Po raz pierwszy nazwisko w�a�ciciela pojawia si� w taryfie ulic i posesji miasta z 1900 r. Pocz�tkowo fabryczka dzia�a�a przy Strzeleckiej 28. Pomi�dzy 1911 a 1913 rokiem Gustaw Pulst naby� tak�e posesj� nr 30 i to wtedy m�g� tu powsta� zachowany do dzi� pi�trowy budynek fabryczny. W 1905 roku zak�ad produkowa� maszyny dla przemys�u tabacznego, drzewnego, papierniczego i spo�ywczego, np. maszyny do r�ni�cia i r�bania cukru. W ofercie by�y te� urz�dzania do piec�w dla piekar�. W roku tym zatrudnionych by�o 16 robotnik�w.

W czasie I wojny Pulstowie wyprowadzaj� si� z Nowej Pragi. Po I wojnie �wiatowej zak�ad przej�� Stanis�aw Zwierzchowski. Mo�na powiedzie�, �e by� to interes rodzinny. Opr�cz Stanis�awa, wsp�w�a�cicielami fabryki byli synowie Alfred i Stanis�aw oraz Halina Zwierzchowska. Fabryka Zwierzchowskich wytwarza�a produkty specyficzne: kasy pancerne, urz�dzenia skarbc�w pancernych oraz szkatu�y pancerne. W latach 1937-38 Zwierzchowscy buduj� dla siebie kamienic� przy Stalowej 47. Jak pisa� varsavianista Jerzy Kasprzycki, gdy w 1947 r. organizowa�a si� sp�dzielnia pracy "Skarbiec", grupuj�ca specjalist�w tego rodzaju konstrukcji metalowych, przyst�pi� do niej r�wnie� Zwierzchowski (zwany przez nowopra�an �Zwierzem�) i jako wk�ad do wsp�lnego maj�tku wni�s� swoj� fabryczk� przy ul. Strzeleckiej wraz z wyposa�eniem. I w�a�nie "Skarbiec" ma tu sw� siedzib� po dzi� dzie�. Niejedne drzwi jeszcze dzi� zabezpieczaj� zamki tu wyprodukowane. Po zak�adach "Uroda" S.A. dzia�aj�cych przy Szwedzkiej, kt�re s� kontynuatorem tradycji fabryki Schichta, jest to druga i ostatnia fabryka funkcjonuj�ca na Nowej Pradze nieprzerwanie od czas�w przedpierwszowojennych.

---

�eby powi�kszy� miniatur� kliknij na niej

---